Gebelik Şekeri (Gestasyonel diabetes mellitus) nedir?
- Gestasyonel diabetes mellitus (GDM) yani gebelik şekeri, genellikle ilk defa gebelikte tanı konulan ve doğum sonrasında da sıklıkla ortadan kalkan, ‘insülin direnci’ nin oluşturduğu bir durumdur.
- Plasentanın ürettiği bir hormonun vücudun insülini etkili bir şekilde kullanmasını engellemesi nedeniyle glukozun hücreler tarafından emilmek yerine kanda birikmesi ile kendini gösterir.
- Sebep Tip 1 diyabetin aksine, insülin eksikliğinden değil, insülini daha az etkili hale getiren gebelik sırasında üretilen diğer hormonlardan kaynaklı insülin direnci gelişimidir.
- Tip 1 diyabetin aksine, gebelik diyabeti genellikle doğum kusurlarına neden olmaz. Doğum kusurları genellikle gebeliğin ilk üç ayında (13. haftadan önce) ortaya çıkar. Plasentanın ürettiği hormonlarından kaynaklanan insülin direnci genellikle yaklaşık 24. haftaya kadar ortaya çıkmaz. Gestasyonel diabetes mellituslu kadınlar genellikle kritik ilk trimesterde normal kan şekeri seviyelerine sahiptir.
- Yaklaşık tüm gebeliklerin %2 si ila 10’u arasında değişkenlik gösterir.
Sebepleri nedir?
GDM’nin nedeni bilinmemekle birlikte;
- Plasenta, büyüyen bir fetüse besinler ve su sağlar ve ayrıca hamileliği sürdürmek için çeşitli hormonlar üretir. Bu hormonlardan bazıları (östrojen, kortizol ve insan plasental laktojeni) insülin üzerinde bloke edici bir etkiye sahip olabilir. Buna kontra-insülin etkisi denir ve genellikle gebeliğin yaklaşık 20 ila 24. haftasında başlar.
- Plasenta büyüdükçe bu hormonlardan daha fazlası üretilir ve insülin direnci riski artar. Normalde pankreas, insülin direncinin üstesinden gelmek için ek insülin üretebilir ancak kontra-insülin etkisini bertaraf edebilecek düzeye ulaşamaz.
Risk faktörleri nelerdir?
- Hamile kalmadan mevcut fazla kilo veya obezite
- Ailede diyabet öyküsü
- Önceki gebelikte gdm hikayesi
- Yaş (25 yaşından büyük kadınlar)
- Bozulmuş glukoz toleransı
- Fiziksel aktivite eksikliği
- Polikistik over sendromu hikayesi
- Daha önce 4kg’dan daha ağır bir bebek doğum hikayesi
Tanı nasıl konur?
- Ek riski olmayan gebe kadınlarda GDM testi 24-28. gebelik haftalarında yapılmalıdır. Test gereklilikleri, hangi testlerin yapılması gerektiği mutlaka hekiminizle beraber değerlendirilmelidir.
- Ek olarak, GDM teşhisi konmuş kadınlar postpartum 6 ila 12 hafta kalıcı diyabet açısından taranmalıdır.
- Ayrıca GDM öyküsü olan kadınların en az üç yılda bir olmak üzere hayat boyu diyabet veya bozulmuş glukoz intoleransı gelişimi açısından taramadan geçmesi önerilir.
- Yüksek diyabet riski altındaysanız – örneğin, hamilelikten önce fazla kilolu veya obezseniz veya yakın ailede diyabet hikayeniz varsa hekiminiz muhtemelen ilk antenatal vizitte erken dönem diyabet testi yapabilir.
Tedavisi nedir?
Gestasyonel diyabet tedavisi, kan şekeri seviyelerini normal aralıkta tutmaya odaklanır. Tedavi şunları içerebilir:
Yaşam tarzı değişiklikleri:
Yemek yeme alışkanlıklarınız ve egzersiz kan şekeri seviyenizi sağlıklı bir aralıkta tutmanın önemli bir parçasıdır. Hamilelik sırasında kilo verilmesi önerilmez ancak ne kadar kilo alınması gerektiği ve takibi önemlidir.
Özel diyet:
Sağlıklı bir diyet, sebzeler, tahıllar ve proteine odaklanır. Meyve ve tatlılar da dahil olmak üzere fazla şeker ve karbonhidratlar alımının sınırlandırılması önerilir. Diyetisyen desteği alınabilir.
Hareket:
Egzersiz kan şekerinizi düşürür. Düzenli yapılırsa, sırt ağrısı, kas krampları, şişme, kabızlık ve uyku güçlüğü gibi bazı yaygın hamilelik rahatsızlıklarının giderilmesine yardımcı olabilir. Hekiminizin onay ve önerisiyle günde 30 dakika orta düzeyde hareket önemlidir. Egzersiz süresi ve ağırlığı kişiselleştirilebilir.
Günlük kan şekeri izleme:
Günde dört veya daha fazla kez (sabah ilk iş olarak ve yemeklerden sonra) kontrol etmeniz önerilebilir.
Gerekirse ilaç kullanımı (İnsülin tedavisi):
Diyet ve egzersiz yeterli sonuca ulaştırmadıysa ilaç tedavisi verilebilir. Gestasyonel diyabetli kadınların % 10-20’si kan şekeri hedeflerine ulaşmak için insüline ihtiyaç duyar.
Bebek için ne gibi riskleri vardır?
- Yüksek doğum ağırlıklı bebek: Makrozomi, normalden oldukça büyük bir bebeği ifade eder. Fetüsün aldığı tüm besinler doğrudan annenin kanından geldiği için anne kanında çok fazla glukoz varsa, fetüsün pankreası bu glukozu kullanmak için daha fazla insülin üretir. Fetüs, fazla glukozu yağa dönüştürür. Anneden gelen yüksek kan şekeri seviyeleri ile fetustaki yüksek insülin seviyelerinin kombinasyonu, fetüsün aşırı derecede büyümesine neden olan büyük miktarda yağ birikimine neden olur. Özellikle iri bebeklerin doğum kanalına sıkışması veya doğum yaralanması olasılığı daha yüksek olduğundan sezaryenla doğum yapmaları daha olasıdır.
- Erken (erken) doğum: Yüksek kan şekeri, kadınların erken doğum yapma riskini artırabilir. Bebek iri olduğu için beklenen tarihten önce de doğum önerilebilir.
- Doğum sonrası yenidoğanda ciddi nefes alma güçlüğü: Gestasyonel diyabetli annelerden doğan bebekler, nefes almayı zorlaştıran bir durum olan solunum sıkıntısı sendromu yaşayabilir.
- Düşük kan şekeri (hipoglisemi): Bazen gebelik diyabeti olan annelerin bebeklerinde doğumdan kısa süre sonra düşük kan şekeri (hipoglisemi) izlenir. Bu sorun, annenin kan şekeri seviyelerinin sürekli olarak yüksek olması ve fetüsün dolaşımında yüksek düzeyde insülin olmasına neden olması durumunda ortaya çıkar. Doğumdan sonra bebeğin insülin seviyesi yüksek olmaya devam eder, ancak artık annesinden alınan yüksek şeker seviyesine sahip olmadığından yenidoğanın kan şekeri seviyesinin çok düşer. Şiddetli hipoglisemi atakları olursa bebekte nöbetler görülebilir. Bu nedenle doğum sonrası yenidoğan kan şekeri takibi çok önemlidir. Hızlı beslemeler ve bazen damardan glukoz bebeğin kan şekeri seviyesini normale döndürebilir.
- Yaşamın ilerleyen dönemlerinde obezite ve tip 2 diyabet: Gestasyonel diyabeti olan annelerin bebeklerinin, yaşamın ilerleyen dönemlerinde obezite ve tip 2 diyabet geliştirme riski daha yüksektir.
- Gestasyonel diyabetli annelerin bebekleri, düşük serum kalsiyum ve düşük serum magnezyum seviyeleri gibi çeşitli kimyasal dengesizliklere karşı daha savunmasızdır.
- Ölü doğum: Nadiren de olsa ani kalp durması izlenebilmektedir.
Hamilelikte ne gibi riskler oluşturur?
- Yüksek tansiyon ve preeklampsi. Gebelik şekeri, hem annenin hem de bebeğin hayatını tehdit edebilecek yüksek tansiyon ve preeklampsi riskini artırır.
- Sezaryen ile doğum: Gebelik diyabetiniz varsa sezeryan olma olasılığınız daha yüksektir.
- Diyabet riski: Gestasyonel diyabetiniz varsa, diğer hamileliklerinizde tekrar gdm olma riskiniz vardır. Ayrıca yaşlandıkça tip 2 diyabet riskiniz daha yüksektir. GDM’nin komplikasyonları genellikle yönetilebilir ve önlenebilir. Önlemenin anahtarı, diyabet teşhisi konulur konulmaz kan şekeri seviyelerinin dikkatli bir şekilde kontrol edilmesidir.
Doğum eylemi esnasın ve sonrasında hamile kadının kan şeker düzeyleri çok yakından izlenmelidir. Doğumdan sonra bebeğin kan şekerinin aşırı derecede düşmesini önlemek için annenin kan şekerini normal aralıkta tutmak için ilaç tedavisi verilebilir.